Δεν είναι η πρώτη φορά που η κοινή γνώμη βρίσκεται αντιμέτωπη μ΄ ένα "παραλυτικό" κοινωνικό φαινόμενο:

Tον τρόμο του καταναλωτή μπροστά στα γεμάτα ράφια των super markets.

Έτσι μόνο μπορεί να περιγραφεί η κατάσταση στην παγκόσμια αγορά τροφίμων, που έχουν προκαλέσει οι τελευταίες εξελίξεις στο μέτωπο της ασφάλειας των τροφίμων.

Ένα πολυδιάστατο πρόβλημα με όλο και περισσότερες παραμέτρους, που ξεκινούν από την αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων κι εντομοκτόνων, ή και την είσοδο μονίμων ρυπαντών (όπως οι σχεδόν ξεχασμένες διοξίνες) και καταλήγουν στις πάσης φύσεως βιοτεχνολογικές παρεμβάσεις σε φυτά και ζώα.

Όλη αυτή η εφιαλτική "παρενέργεια ευημερίας" που ζούμε σήμερα, αποκαλύπτεται ολοφάνερα από την διαπίστωση ότι δεν υπάρχει κοινώς αποδεκτή επιστημονική εργαστηριακή μέθοδος, η οποία να ανιχνεύει πραγματικά ίχνη γενετικής τροποποίησης ενός συστατικού μέσα σε μια σύνθετη τροφή.

Δύο χρόνια μετά από το μεγάλο σκάνδαλο με τις μολυσμένες ζωοτροφές του Βελγίου, η εγκληματική συγκάλυψη των κρουσμάτων σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας των βοοειδών έφερε την Ευρώπη αντιμέτωπη με μια κρίση που κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τις πραγματικές της διαστάσεις / επιπτώσεις.

Αυτή την φορά κανείς δεν μπόρεσε να κατηγορήσει τα ΜΜΕ για υπερβολές, ή διαστρέβλωση της αλήθειας.

Οι εικόνες της πύρινης αποκάλυψης από την καύση χιλιάδων ζώων, που είχαν μολυνθεί από τον αφθώδη πυρετό, ήταν αληθινές.......

Κυβερνώντες και καταναλωτές έχουν οδηγηθεί σε φοβερά αδιέξοδα, με τους δεύτερους να παλινδρομούν ανάμεσα στις καθησυχαστικές "κορώνες" των κυβερνώντων, οι οποίοι ακροβατούν στο τεντωμένο σχοινί που χωρίζει το οικονομικό συμφέρον των παραγωγών από την ασφάλεια των καταναλωτών.

Αναμφισβήτητα μια επιστημονικά "σκοτεινή" περιοχή αναδεικνύεται σε αρένα ανταγωνισμού οικονομικών συμφερόντων. Τι θα συμβεί άραγε αργότερα, όταν επιχειρηθεί η κλωνοποίηση των μοσχαριών, ή όταν αρχίσουν να ταΐζουν τα μοσχαράκια με μεταλλαγμένη σόγια (η αποθέωση της μετάλλαξης) ?

Η σπογγώδης εγκεφαλοπάθεια των βοοειδών (Bovine Sponglform Encephalopathy – BSE) ή νόσος των "τρελών" αγελάδων έχει επίσημη αναφορά ως πρώτη διάγνωση το 1986 στην Αγγλία, όπου φαίνεται να είναι και η "εστία" του προβλήματος. Η αιχμή της επιδημίας έγινε το 1992 οπότε και νόσησαν 36.000 ζώα. Ενώ μέχρι το 2000 φάνηκε μια σχετική υποχώρηση στην Μ. Βρετανία, παρατηρήθηκε αύξηση σε άλλες χώρες (Γαλλία, Βέλγιο, Ιρλανδία) και αντίστοιχα πρώτη εμφάνιση σε μερικές ακόμη (Γερμανία, Δανία), λόγω της ελεύθερης διακίνησης προϊόντων και κυρίως ζωοτροφών (που προέρχονται από μολυσμένο κρέας) στα πλαίσια του ενδοκοινοτικού εμπορίου.

Ήδη σήμερα εκφράζονται φόβοι για την"διείσδηση"της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας μέσω των ζωοτροφών και στα πρόβατα, αφού μεγάλο ποσοστό των ευρωπαϊκών αμνοεριφίων τρέφονται με κρεατάλευρα (όπως δηλαδή και οι"τρελές"αγελάδες). Όλα τα υποπροϊόντα και υπολείμματα σφαγής χοίρων βοοειδών κι αιγοπροβάτων στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας ζωικών αποβλήτων μετατράπηκαν σε κρεατάλευρα. Σε μια προσπάθεια βελτίωσης της θρεπτικής τους αξίας μειώθηκαν οι θερμοκρασίες της επεξεργασίας τους σε οριακό σημείο, με τελικό αποτέλεσμα να επιβιώσει ο παθογόνος μολυσματικός παράγοντας, το prion. Στον παράγοντα αυτόν, το μόνο συστατικό που ανιχνεύθηκε μέχρι στιγμής είναι μια πρωτείνη ιδιαίτερα ανθεκτική στο ειδικό ένζυμο που καταστρέφει τις πρωτείνες.

Επομένως, κάποια σοβαρή τροποποίηση πρέπει να συμβαίνει στο μόριο της πρωτείνης prion, που την κάνει ανθεκτική.

Η αδυναμία βιοχημικής απόδειξης (ή ακόμα και ένδειξης) σ΄ ότι αφορά την παρουσία DNA ή RNA σ΄ αυτούς τους μολυσματικούς παράγοντες, μπορεί να προσανατολιστεί προς την άποψη, ότι οι μολυσματικοί αυτοί παράγοντες ίσως είναι πολύ μικροί ιοί (που περιέχουν πολύ λίγο γονιδίωμα DNA ή RNA). Γιατί είναι γνωστό εδώ και δεκαετίες, ότι υπάρχουν κάποιοι παθογόνοι μολυσματικοί παράγοντες οι οποίοι παρουσιάζουν κληρονομικά χαρακτηριστικά χωρίς ωστόσο να είναι δυνατό να ανιχνευθεί σ΄ αυτά κληρονομικό υλικό DNA ή RNA.

Κατά συνέπεια δεν φαίνεται να υπάρχει καμιά απόδειξη για άμεση συσχέτιση της κατανάλωσης βοοειδών με την ανάπτυξη της σπογγώδους εγκεφαλοπάθειας στον ανθρώπινο οργανισμό. Η πιθανότητα μιας τέτοιας νόσου είναι εξαιρετικά μειωμένη, ίσως πολύ μικρότερη και από τις σπάνιες κληρονομικές ασθένειες του ανθρώπου. Οπωσδήποτε αξίζει να αναρωτηθεί κανείς : Μήπως δεν πρέπει να κάνουμε και παιδιά γιατί πάντοτε θα υπάρχει η πιθανότητα να τους κληρονομήσουμε κάποια από τις 2000 και παραπάνω γενετικές ασθένειες που είναι διαδεδομένες στον ανθρώπινο πληθυσμό ?

Κατά το 1996 παρουσιάστηκε το πρώτο πιστοποιημένο ανθρώπινο θύμα στην παραλλαγμένη μορφή της νόσου [ ως Creutzfeldt – Jakob (CJD) ].

Η ακριβής έκταση της συχνότητος εμφάνισης δεν είναι ακόμα γνωστή, καθ΄ ότι χαρακτηριστικό της νόσου είναι ο μεγάλος χρόνος επώασης ( > 3 έτη στα βοοειδή, μέχρι και 10 έτη στον άνθρωπο).

Σίγουρα ο πολιτισμός μας έχει το τίμημα του....... Όμως, άλλο είναι η μορφή της επιδημίας ενός επικίνδυνου φαινομένου και άλλο η σπανιότητα της εμφάνισης του. Όπως επίσης, άλλο είναι η αναγκαία προσοχή και άλλο η υστερία και ο πανικός σε πιθανολογούμενες ανακριβείς πληροφορίες από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

1. Η νόσος των "τρελών" αγελάδων προέκυψε από την παραβίαση των κανόνων της φύσης και την απληστία του ανθρώπου. Μεγάλη προσπάθεια απαιτείται για την διαμόρφωση κοινής "συλλογικής περιβαλλοντικής συνείδησης" και συναισθήματος ευθύνης.

2. Ο παθογόνος μολυσματικός παράγοντας (prion) ίσως έχει πολλές, άγνωστες ακόμη, παραμέτρους για την υγεία. Αυτή την στιγμή, όλα τα διαθέσιμα ερευνητικά στοιχεία και πληροφορίες βρίσκονται σε "πορεία εξέλιξης". Απαιτούνται μακροχρόνιες κλινικές μελέτες προκειμένου να διασφαλιστούν όλα τα επιδημιολογικά (κυρίως) δεδομένα.

3. Απ΄ότι φαίνεται, το ντόπιο παραδοσιακό αρνάκι ή κατσικάκι ελευθέρας βοσκής αποτελεί ασφαλές "καταφύγιο", αρκεί βεβαίως να αποφεύγουμε ορισμένα "επίμαχα"κομμάτια (έντερα, μυαλό). Ίσως περισσότερο θα πρέπει να ανησυχούμε για τις "ντομάτες", όπου παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, σχεδόν καθημερινά, καταναλώνουν για μεσημέρι και βράδυ "ντοματοσαλάτα" (για όλο τον χρόνο) αντί ποικιλίας λαχανικών !!

4. Οι σοβαροί επιστημονικοί προβληματισμοί σχετικά με την υγιεινή και την ασφάλεια των τροφίμων στην υγεία των καταναλωτών αποκαλύπτουν ότι δεν υπάρχουν ασφαλή και μη – ασφαλή τρόφιμα, αλλά διαδικασίες και προληπτικά μέτρα που εγγυώνται ότι τα τρόφιμα παράγονται με ασφάλεια από τον αγρό ως το πιρούνι του καταναλωτή. Το γεγονός αυτό αποδεικνύει ότι είναι υπεύθυνοι όλοι όσοι εμπλέκονται στην παραγωγή και στην διακίνηση τροφίμων, δηλαδή στον τρόπο της διαχείρισής τους (γεωργός, κτηνοτρόφος, βιομηχανία, παραγωγοί και προμηθευτές ζωοτροφών, διακίνηση, λιανική πώληση).

5. Υπάρχουν τρόφιμα "υψηλής" και "χαμηλής" επικινδυνότητος, η οποία έχει σχέση με την σύσταση και τα φυσικοχημικά ή μικροβιακά χαρακτηριστικά του . Δηλαδή, όσο"αγνό"κι αν θεωρείται ένα τρόφιμο, εάν δεν τύχει των ανάλογων χειρισμών διασφάλισης της υγιεινής του, μπορεί να γίνει επικίνδυνο για την υγεία.

6. Οι τελευταίες απανωτές κρίσεις στην τροφική αλυσίδα ούτε εικονικές ήταν, αλλά ούτε και τυχαίες. Οι κρίσεις αυτές οφείλονται στο πρότυπο πάνω στο οποίο στηρίχθηκε -- μεταπολεμικά η γεωργική ανάπτυξη :

Ένα πρότυπο που ενώ απέφερε κέρδη, αποδείχθηκε εξαιρετικά επικίνδυνο για την δημόσια υγεία (μακροπρόθεσμες επιπτώσεις) και με δεδομένη πλέον την απώλεια της εμπιστοσύνης των καταναλωτών για τα κτηνοτροφικά προϊόντα. Αυτό θα οδηγήσει την Ευρώπη (και όχι μόνο) στο να υιοθετήσει μια νέα διατροφική "κουλτούρα", ίσως περισσότερο οικολογική ή και περισσότερο εργαστηριακή, με βάση τα μεταλλαγμένα προϊόντα, η παραγωγή των οποίων (λόγω χαμηλού κόστους) αφήνει τεράστια περιθώρια κέρδους. Η βιομηχανία γενετικώς τροποποιημένων τροφών είναι η ταχύτερα αναπτυσσόμενη μετά απ΄ αυτήν της πληροφορικής τεχνολογίας. Οι συνεχόμενες κρίσεις στην διατροφική αλυσίδα μας ωθούν όλο και περισσότερο προς την κατεύθυνση αυτή.

Θα μάθουμε, όμως, ποτέ με τι κόστος για την ανθρώπινη υγεία ?