ΟΡΙΣΜΟΣ “Μεταβολισμού”

Είναι το σύνολο των χημικών, θερμικών και μηχανικών διεργασιών για την γέννηση, ανάπτυξη και συντήρηση του ανθρώπου.

Αποτελείται από :

Το Βασικό Μεταβολικό Ρυθμό – RMR (Ενεργειακή κατανάλωση Ηρεμίας), κατά 60-75 % 

Είναι η ποσότητα της ενέργειας που δαπανάται από τον οργανισμό σε φάση ανάπαυσης, νηστείας και σε ουδέτερη θερμοκρασία. Εξαρτώμενες λειτουργίες :

Mεταβολισμός κυττάρων, αναπνευστικό σύστημα, καρδιακή λειτουργία, διατήρηση θερμοκρασίας σώματος, δραστηριότητα πεπτικού συστήματος, κυκλοφορικό σύστημα, δραστηριότητες αδένων (λεμφαδένες, ιδρωτοποιοί, αιμοποιητικοί, ενδοκρινείς, ενδεπιθηλιακοί)

Την Κατά την Σίτιση Θερμογένεση (DIT), κατά 10-15%.

Είναι η ειδική “δυναμική δράση” των τροφών (Thermic Effect of Food), που αφορά το ενεργειακό κόστος της πέψης – απορρόφησης – μεταφοράς - αποθήκευσης της ενέργειας που προσλαμβάνεται μέσω της τροφής

Tο σύνολο των Ημερήσιων Σωματικών Δραστηριοτήτων (ΤΕΕ) κατά 10-15%.

Η σωματική άσκηση επαυξάνει το θερμογενετικό αποτέλεσμα της τροφής, ανεξάρτητα από το εάν προηγείται ή ακολουθεί την κατανάλωση τροφής.

Tην Προσαρμοσμένη Θερμογένεση, κατά 5 % που αντιπροσωπεύει ανάλογα την ενεργειακή κατανάλωση σε “ακραίες” περιβαλλοντικές συνθήκες (π.χ. ψύχος), καθώς και σε ακούσιες “αυτοματικές” κινήσεις (π.χ. όταν καθόμαστε).

Για φυσιολογικά άτομα, ο πλέον καθοριστικός παράγοντας θερμοπαραγωγής είναι το σωματικό βάρος. 

Υπολογίζεται ότι κάθε kg ιστών ελευθέρων λίπους καταναλώνει σε κατάσταση ηρεμίας 12 kcal / 24 h, 

ενώ κάθε kg σωματικού λίπους καταναλώνει μόλις 1 kcal / 24 h.

Παρατηρείται στην συστηματική φυσική δραστηριότητα, σε εκτεταμένα εγκαύματα, στην εγκυμοσύνη 

και θηλασμό, στην εφηβεία, σε κακοήθη νοσήματα (TNF, IL-6) όπου παρατηρείται παθολογικός 

υπερμεταβολισμός, στα υψηλά φυσιολογικά επίπεδα Τ3 (σε ευθυρεοειδικά άτομα), στις χρόνιες πνευμονοπάθειες, στον σακχ. διαβήτη, κατά την λήψη ασπιρίνης, σε βαριά σηπτικά shock.

Παρατηρείται κατά την μειωμένη δραστηριότητα του συμπαθητικού Ν.Σ., σε υπογοναδισμό, στους 

υπερήλικες, κατά την ακινητοποίηση στο κρεβάτι για >7 ημέρες, κατά τον υποσιτισμό (στέρηση τροφής),

στην μειωμένη ποσότητα ιστών ελευθέρων λίπους (FFM) – κυρίως μυικού ιστού, στις γυναίκες 

(λιγότερη ενεργ.κατανάλ. ~3 % από τους άνδρες), στο σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών (PCOS) .

Επομένως, είναι πολύ σημαντικό να γνωρίζουμε τις φυσιολογικές και παθολογικές καταστάσεις που 

συνοδεύονται από αλλαγές του μεταβολισμού, ώστε να προσαρμόζεται ανάλογα και η πρόσληψη τροφής

προκειμένου να επιτυγχάνεται η διατήρηση της ομοιοστασίας στους υγιείς και να αποφεύγεται η 

περαιτέρω επιδείνωση της υγείας σε ασθενείς. 

Οι μεταβολές του σωμ. βάρους συνοδεύονται πάντοτε και από παράλληλες μεταβολές των ενεργειακών

αναγκών ενός ατόμου. 

Η μείωση των ενεργειακών αναγκών είναι μεγαλύτερη στην διάρκεια απώλειας βάρους, κάτι που 

οφείλεται στην μείωση της δραστηριότητος του Σ.Ν.Σ. και των επιπέδων τριιωδοθυρονίνης στο αίμα. 

Συνεπώς, μετά το τέλος μιας υποθερμιδικής δίαιτας, η ενεργειακή πρόσληψη που απαιτείται για την διατήρηση του σωμ. βάρους είναι σημαντικά χαμηλότερη (προσαρμοστικός μηχανισμός) συγκριτικά με αυτήν που απαιτείτο στο αρχικό σωμ. βάρος (δηλαδή πριν από την εφαρμογή της δίαιτας). 

Έχει υπολογισθεί ότι η μείωση του βάρους σε παχύσαρκα άτομα κατά 10 % συνοδεύεται από μείωση των 

συνολικών ημερήσιων ενεργειακών αναγκών κατά 8 kcal / kg FFM (ιστών ελευθέρων λίπους). 

Αυτό σημαίνει ότι ένα άτομο 100 kg που έχασε 10 kg, θα πρέπει να μειώσει περίπου κατά 500 kcal / 24 h 

την ενεργειακή του πρόσληψη προκειμένου να συντηρηθεί στα 90 kg !! 

Αυτός είναι κυρίως ο λόγος της ταχείας επανάκτησης του βάρους, που παρατηρείται αμέσως μετά την 

λήξη της περιόδου αδυνατίσματος.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΗ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗ
Η θερμογένεση βρίσκεται υπό τον άμεσο έλεγχο του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος και κυρίως από ειδικές περιοχές του υποθαλάμου.  Ένα πλήθος ορμονών και νευρομεταβιβαστών ουσιών ασκούν τη δράση τους στις περιοχές αυτές :
CRF (Corticotrophin Releasing Factor), Κυτοκίνες , Νευροπεπτίδιο - Y (NPY), Σεροτονίνη κ.α. 

Οι κυριότεροι παράγοντες θερμογένεσης είναι το σωμ. βάρος, η ηλικία, η σωματική δραστηριότητα, η θυρεοειδική λειτουργία, η ποιοτική σύσταση του σώματος και κυρίως η ποσότητα του μυικού ιστού (αποτελεί τον ισχυρότερο & πιο καθοριστικό παράγοντα της συνολικής ενεργειακής κατανάλωσης 24-ώρου), η επιφάνεια σώματος, η περίοδος ανάπτυξης, η κατά την σίτιση θερμογένεση, η δραστηριότητα του Συμπαθητικού Ν.Σ. (επιτελείται σε μεγάλο ποσοστό μέσω του Φαιού λιπώδους ιστού -- ο οποίος παρουσιάζει πλούσια αιμάτωση & νεύρωση από ίνες του συμπαθητικού), η θερμοκρασία περιβάλλοντος και οι κλιματολογικές συνθήκες, η συναισθηματική κατάσταση του ατόμου (stress, κόπωση, κακή διάθεση, κατάθλιψη).